Pompen of verzuipen

Onder deze titel verscheen in januari vorig jaar onderstaand artikel in het blad van de Roerstok en vorige maand ook in het blad van de Zeeuwse Deltabrouwers. Het gebruik van pompen door amateur-bierbrouwers is nog maar minimaal. Omdat wij het gebruik van pompen door amateur-bierbrouwers een belangrijke ontwikkeling vinden, plaatsen wij dit stuk ook. Ook vraag ik hierbij aan de “t Wort Wat! - leden die ook ervaringen hebben met pompen, hierover iets te schrijven in ons blad.
Theo

In deze nieuwe rubriek wil ik aandacht besteden aan technieken en ontwikkelingen in de professionele brouwwereld. Het idee daarachter is dat we als zelfbrouwers vaak bieren willen brouwen die te vergelijken zijn met de commercieel verkrijgbare producten. Een groot stuk van de kwaliteitsverbetering die we de laatste jaren hebben meegemaakt bij de amateur-biertjes komt omdat we bestaande standaardtechnieken van brouwerijen hebben overgenomen. We koelen nu bijna allemaal snel het wort, beluchten het daarna intensief, gebruiken vloeibare gist, weten veel beter hoe we te werk moeten gaan bij het maken van giststarter en vergisten onder waterslot.
De professionele brouwerijen implementeren (een modewoord dat zoiets betekent als invoeren) constant nieuwe technieken. Ze doen dat om meerdere redenen. Allereerst willen ze geld verdienen en willen ze met minder mensen meer bier kunnen brouwen. Verder kunnen ze het zich niet permitteren dat er een brouwsel mislukt. De kwaliteit van het bier moet dus verzekerd zijn. Als de kwaliteit van hun bier verbetert door nieuwe apparatuur is dat mooi meegenomen. De concurrentiepositie wordt daardoor versterkt.
Voor ons zelfbrouwers gelden soortgelijke motieven, zij het dat we minder op de kleintjes hoeven te letten. Ons belangrijkste doel is in de regel een zo goed mogelijk bier te brouwen. Naast kwaliteitsverbetering kopen we apparatuur om het brouwproces te vergemakkelijken. Want ondanks dat bierbrouwen mijn hobby is wil ik er niet te veel tijd aan kwijt zijn. Iedereen heeft het tegenwoordig druk, druk, druk en dat geldt ook voor de zelfbrouwer. Zo zie ik zo links en rechts om mij heen heel wat motortjes om het zware en tijdrovende schrootkarwei te verlichten.

Sneller brouwen dankzij een pomp

Ter verlichting van het brouwproces heb ik nog niet zo lang geleden een centrifugaalpompje aangeschaft dat aangedreven kan worden met behulp van een boormachine. Professionele brouwerijen zouden niet kunnen bestaan zonder pompen. Binnen het amateur-brouwen is echter een pomp nog zeer ongebruikelijk. Gelet op mijn huidige ervaringen is dat ten onrechte. Ondanks het feit dat je kleine brouwsels het een en ander makkelijk kunt optillen is het gebruik van pompje toch wel bijzonder handig. Bij het filteren verpomp ik nu in een rustig tempo het eerste troebele wort terug naar de vloeistofspiegel van de filterkuip. Gewoon net zo lang doorpompen totdat het wort perfect helder is, wat met een wortverzamelpijp eerlijk gezegd vrij snel het geval is. Het heldere wort verpomp ik vervolgens naar de kookketel die zich bij mij boven de filterkuip bevindt. De kookketel wordt zo in een constant tempo gevuld zonder dat er gevaar bestaat voor oxidatie omdat het uiteinde van de slang net boven de bodem van de ketel hangt. Intussen verhit de brander onder de ketel het wort en is tegen de tijd dat het laatste wort gewonnen wordt alles aan de kook. Sneller kan gewoon niet. Wel moet ik na afloop iets tijd reserveren voor het schoonmaken van slangen en pomp. Dat schoonmaken valt eigenlijk best mee. Eerst even spoelen met schoon water, vervolgens een oplossing met schoonmaakmiddel rondpompen en tenslotte nog een keer kort naspoelen.

Pompen in de beroepsbrouwerij.

Het pompje dat ik gebruik is niet te vergelijken met het scala aan pompen dat in een brouwerij aanwezig is. De blik in de professionele brouwerij die ik jullie nu ga voorspiegelen is gebaseerd op een tweetal artikelen uit Brauwelt van 1995 (nr. 3/95 en 12-13/95). Het is overigens opvallend dat er zo weinig gepubliceerd wordt over in een brouwerij gebruikelijke pompen. Waarschijnlijk worden pompen in brouwerijen als zoiets, vanzelfsprekend beschouwt dat er in de literatuur weinig aandacht aan besteed wordt. Kunnen wij thuis, zoals ik al aangaf, de kleine hoeveelheden beslag, wort en bier nog eenvoudig optillen, in een grote brouwerij is dit onmogelijk. Overal komen we dan ook pompen tegen. Ik som een aantal hier op:

• voor het winnen van het brouwwater (meestal speciale onderwaterpompen)
• voor het pompen van het dikke beslag naar de filterkuip (deze moeten in staat zijn om vaste deeltjes mee te verpompen)
• voor het verpompen van het heldere wort naar de kookketel;
• voor het verpompen naar de koeler en het gistvat
• voor het opbouwen van druk benodigd voor het persen van gelagerd bier door de helder bier filterinstallatie
• pompen ten behoeve, van de CIP-installatie (CIP is de afkorting voor Clean In Place).

Met een CIP worden agressieve reinigingsmiddelen door de gehele brouwinstallatie rondgepompt. De pomp die hiervoor wordt gebruikt moet tegen de zowel basische als zure middelen bestand zijn. Overigens is tegenwoordig dankzij goed werkende CIP-installaties de kans op infecties in brouwerijen zo goed als volledig geëlimineerd.
Er bestaan verschillende soorten pompen. Binnen de brouwerijen worden bijna uitsluitend centrifugaal pompen gebruikt. De werking van deze pompen is gebaseerd op een snel ronddraaiende schijf waarop lamellen gelast zijn. Door het ronddraaien van de schijf ondervindt de vloeistof in de pomp een centrifugale kracht waardoor de vloeistof min of meer naar buiten geslingerd wordt. Aan de buitenkant van de pomp zit een uitlaat waardoor de vloeistof de pomp gecontroleerd kan verlaten.
Een groot nadeel van deze pompen is dat ze niet zelfaanzuigend zijn zoals bijvoorbeeld de ouderwetse waterpompen. Er moet al vloeistof in de pomp aanwezig zijn.
De voordelen van dergelijke pompen zijn dat ze makkelijk te regelen zijn (gewoon de schijf sneller of langzamer laten draaien), de vloeistof in een constante stroom kunnen verpompen en dat er zich in de te verpompen vloeistof  kleine deeltjes mogen bevinden.
Aan centrifugaalpompen die gebruikt worden in brouwerijen worden extra zware eisen gesteld. De pompen moeten:

• zo sanitair mogelijk zijn, dat wil zeggen dat de kans op infecties door het gebruik van de pomp zo gering moet zijn. De pompen worden daarom zo uitgevoerd dat ze geen dode hoeken hebben;
• levensmiddelenveilig zijn. De meeste pompen zijn uitgevoerd in roest vrijstaal. Dit materiaal kom je tegenwoordig overal tegen in de levensmiddelenindustrie, het pompje dat ik nu gebruik is van brons. Gelet op het feit dat de vloeistof maar gedurende korte tijd in contact komt met het pomphuis denk ik dat de gezondheidsrisico’s bij mijn pompje te verwaarlozen zijn. In een professionele brouwerij moet men natuurlijk wel op safe spelen;
• bestand zijn tegen hoge temperaturen. Het verpompen van beslag en hete wort verloopt immers bij zo'n    80 ° C, respectievelijk 100 ° C;
• ook aan de buitenkant goed beschermd fijn tegen de vloeistof die verpompt wordt. Wanneer de buitenmantel gaat roesten kan deze niet goed meer schoongemaakt worden en ontstaat er een ongewenste infectiebron;
• zo geconstrueerd zijn dat de druk in het pomphuis niet zodanig hoog wordt dat het te verpompen materiaal beschadigd raakt. Dit geldt vooral bij het verpompen van het beslag. Beschadiging van kafdeeltjes zal leiden tot een toename van bitter-, kleur- en looistoffen in het wort;
• van binnen zo glad mogelijk zijn om ongewenste turbulenties tegen te gaan. Ook mogen er geen produkten en reinigingsmiddelen achterblijven;
• voorzien zijn van perfecte afdichtingen om zuurstofopname (oxidatie) te voorkomen.

Alles bij elkaar een flink eisenpakket dus.
 

Het omgaan met een pompje in de thuisbrouwerij

Het genoemde nadeel dat centrifugale pompjes niet zelfaanzuigend zijn is, zo heb ik gemerkt, inderdaad heel lastig. Om dit probleem op te lossen vul ik eerst de pomp met water door water in de inlaatslang te laten lopen. Vervolgens zet ik de pomp aan. Zolang er nog lucht in de pomp zit krijg je aan de uitgaande kant vloeistof waarin zich veel luchtbelletjes bevinden. Beide slangen hang ik in een bak met water totdat beide slangen geheel gevuld zijn met vloeistof. Ik sluit de kraan die ik in de uitgaande slang heb gemaakt en sluit de uitgaande slang met een rubber stopje. Vlak boven het vloeistofoppervlak van de te verpompen vloeistof haal ik de stop weg en stel ik de pomp in werking. De hoeveelheid zuurstof die door de pomp in de vloeistof geslagen wordt is dan tot een aanvaardbaar niveau teruggebracht. Zou ik dat niet doen dan gaat het voordeel van het beperken van oxidatie van hete wort dat je kunt bereiken door het gebruik van een pomp volledig verloren. Wanneer zuurstof bij hete wort komt wordt deze zuurstaf chemisch gebonden. Dit is zeer nadelig voor de kwaliteit, van het uiteindelijke bier en is heel wat anders dan het oplossen van zuurstof na het koelen van het wort om te zorgen voor een goede vergisting.

Slangen

Als je pompen gebruikt moet je ook zorgen voor goede slangen. Bezuinig hier niet op. Gebruik stevige levensmiddelenveilige slangen. Een slang van mindere kwaliteit kan als er een hete vloei-stof doorheen gepompt wordt vervormen en dichtklappen. Natuurlijk willen we ook niet dat teveel ongewenste stoffen in ons bier komen. De tijd die het wort in een slang zit is een stuk langer dan in de pomp En eh .... vergeet niet om altijd een slangenklem te gebruiken. De laatste keer dat ik brouwde had ik een slang niet vastgezet met alle rampzalige gevolgen van dien. Ik leerde meteen een wijze les: amateur-brouwers die professionele brouwerijen willen imiteren moeten ook professioneel handelen. Het is pompen of verzuipen.

Jacques Bertens.
 
 

De Vailliant tapspiraal VCW 180-242.

Ruim twee jaar geleden kocht ik een tapspiraal bij onze inkoopcommissie. De tapspiraal zag er aan de buitenkant wat smoezelig uit door kalkaanslag als gevolg van lekkage en de bouten en moeren waren verweerd. Ik had hier en daar op onze clubavonden geïnformeerd bij diverse leden, die al enige ervaring met dit apparaat hadden of de tapspiraal te openen was en eigenlijk nog belangrijker, was hij dan weer dicht te krijgen.
Het werd niet aangeraden om de tapspiraal  te openen omdat hij zeer moeilijk dicht en lekvrij te krijgen was. In het gebruik lekte hij nog steeds door aan de buitenkant, dus onze keuken vertoonde binnen een mum van tijd een laagje water.
Eigenwijs als ik ben heb ik de stoute schoenen aangetrokken en heb besloten de tapspiraal toch eventjes van binnen te bekijken, nou dat eventjes had  ik beter achterwege kunnen laten want ik ben een halve middag bezig geweest om de bouten en moeren te verwijderen, deze zaten gewoon vastgeroest. Een behandeling met Cola en kruipolie gaf ook geen resultaat dus besloot ik grof geschut te voorschijn te halen. Met een hamer en beitel heb ik de bouten doorgeslagen welke niet los te krijgen waren. Hierna kon ik de deksels voorzichtig verwijderen, dit ging niet zo makkelijk omdat de drie koperen spiralen met dubbele O-ringen vast zitten in uitsparingen in het deksel.
Na enig gewurm waren de deksels verwijderd en de spiralen eruit getild. Ik was toen blij dat ik hem open had gehaald want er bleek ontzettend veel smurrie en aanslag aanwezig te zijn dat een goede warmteoverdracht alleen maar kon benadelen.
De spiralen, het huis en de deksels heb ik diverse malen schoongemaakt met geconcentreerde schoonmaak middelen en daarna de koperen spiralen laten weken in een sterke citroenzuur oplossing.
De tapspiraal bestaat zoals boven vermeld uit drie koperen spiralen welke parallel lopen. Aan de beide uiteinden van de spiralen bevinden zich dubbele groeven waarin O-ringen passen om een goede afsluiting te bewerkstelligen. Deze groeven moeten ook zeer goed schoongemaakt worden en eventuele kalkaanslag verwijderen. In beide deksels zitten kanalen welke ook weer goed schoongemaakt moeten worden, een smalle rager is een aanrader voor deze schoonmaakklus.
Binnen de koperen spiralen bevinden zich plastic hulzen als opvulling, zodat het koelwater wordt gedwongen langs de spiralen te gaan, jullie raden het al ook deze grondig schoonmaken.
De behuizing en deksel gebruiken als afsluiting een zeer grote O-ring, deze was niet bij CV onderhoudsbedrijven of de Vailliant importeur te verkrijgen, omdat deze tapspiralen nooit worden gerepareerd.
Hergebruik van deze O-ringen werkt niet omdat de lekkage dan nog groter wordt dan voorheen.
Ik heb toen de O-ringen zelf gemaakt door de behuizing en deksels met zuurvrije vaseline in te smeren met een kwastje, en daarna Siliconen kit (de aquarium kwaliteit) op de behuizing en deksels aangebracht en deze daarna op elkaar geperst met een millimeter tussen ruimte, deze millimeter ruimte verkrijg je door ringetjes als afstand houdertjes te gebruiken.
Dit heb ik een week laten drogen, en daarna de deksels voorzichtig verwijderd, het lukt meestal niet in éénmaal, omdat er lucht in de zelfgemaakte O-ring opgesloten zit.
Als het dan eindelijk is gelukt om de O-ringen te persen, verwijder je de overtollige uitgeharde kit met een nagelschaartje en knip je deze in vorm.
Nieuwe O-ringen op de spiralen aanbrengen en licht insmeren met zuurvrije vaseline, dit helpt de uiteinden van de spiralen makkelijker in de deksels te persen.
De grote zelfgemaakte O-ringen aanbrengen in de behuizing, de deksels plaatsen en voorzichtig de moeren aandraaien.
Indien alles geplaatst is kan je de tapspiraal afpersen door waterleiding druk op de tapspiraal te zetten en kijken of deze niet lekt aan de buitenkant van de behuizing en er geen water uit de aansluitingen komt, waar de wort straks weer doorstroomt.
Ik heb mijn tapspiraal een nacht lang op waterleiding druk gehad zonder enige waarneembare lekkage.

Veel succes en vragen staat vrij.

Te gebruiken materialen:

• dunne rager
• oude tandenborstel
• afwasmiddel
• afwasborstel
• citroenzuur
• zuurvrije vaseline
• siliconenkit aquarium kwaliteit (bevat geen anti schimmel middelen en is bestand tegen hoge temperaturen.
• O-ringen, 12 stuks, drinkwater kwaliteit buitendiameter 11mm binnendiameter 7mm dikte 2mm
• ringen RVS, 16 stuks, buiten diameter 9mm, binnen diameter 5.5mm
• moer M5, 16 stuks, RVS.
• bout M5, RVS lengte 31mm.

Erik Deelissen