Bottelen & Zo

Bij onze brouwclub besteden we aandacht aan alle aspecten van het bierbrouwen. Naast het brouwen zelf, staat ook de vergisting ruim in de belangstelling. Denk maar aan de gistkweekcursus, de gistbank(-commissie) en bijvoorbeeld de presentatie op het ONK over vergisting.
 
De vergisting is natuurlijk niet de laatste stap op weg naar een perfect bier. Uiteindelijk moet het bier ook nog gebotteld worden. En daaraan hebben we op de clubavond van vrijdag 26 september nu eens extra aandacht besteed. Niet alleen het bottelen zelf stond op het programma, maar ook het flessen reinigen en het etiketten plakken.

Demonstraties op de clubavond
Het werd een echte ‘voor de leden, door de leden’-avond, want diverse leden demonstreerden wat voor slimmigheidjes ze hebben bedacht om het wassen, vullen en plakken uit te voeren. Het zijn tenslotte niet de leukste klussen, maar met name het correct wassen en vullen zijn wel mede bepalend voor de uiteindelijke kwaliteit van het bier.



Erik Deelissen had zijn (in kleine kring al befaamde) flessenwasser meegebracht. Een ingenieuze constructie van koperen buizen, die precies past in zijn vaatwasser. De flessen staan ondersteboven op de verticale buisjes. De onderste sproeier van de vaatwasser levert de nodige waterdruk en via kleine spuitmondjes worden de flessen van binnen gespoeld. De bovensproeier van de vaatwasser reinigt de buitenkant van de flessen.

Volgens Erik is het nog wel een 'work in progress'. Hij is namelijk nog niet tevreden over de manier waarop de binnenkant van de flessen besproeid wordt. De grootte en vorm van de spuitmondjes luistert daarbij heel nauw.

Co Stoop gebruikt een wat minder zachtzinnige manier om zijn flessen te wassen. Hij zet een heel krat met lege flessen buiten neer en start dan zijn hogedrukreiniger. De flessen worden één voor één met grote waterdruk gereinigd, waarbij Co het water ook nog kan voorzien van de gewenste schoonmaakmiddelen.

Na het schoonmaken zit er natuurlijk nog water in de flesjes. Cor heeft één krat opgeofferd om daar de onderste rand af te zagen. Die rand gaat als een deksel op het krat met flesjes. Omdraaien, uitlekken en klaar!

Carlos Koopman demonstreerde hoe hij zijn flessen vult. Eigenlijk heel simpel: het te bottelen bier gaat in een koffiecontainer (of hoe zo'n apparaat ook mag heten). De metalen container staat door zijn gewicht lekker stabiel en is uitstekend schoon te maken. Aan de zijkant zit een kraan waar normaal de koffie uitkomt. Daarmee kun je op een comfortabele manier het bier doseren in het flesje. Carlos heeft zelf een vulpijpje gefabriceerd van kunststof, zodat je de flessen 'van onderuit' kan vullen met zo min mogelijk schuimvorming en dus zuurstofopname. Als het flesje helemaal vol zit (dat zie je in de opening) dan haal je 'm onder het vulpijpje weg. Daardoor zakt het vloeistofnivo in de fles tot een paar centimeter onder de rand. Precies goed!

Hoewel Carlos 'in de koffiebusiness zit' zijn (tweedehands) koffiecontainers ook op heel veel andere plaatsen verkrijgbaar. Leuk detail van zo'n apparaat is natuurlijk nog dat je 'm helemaal leeg kunt tappen. Da's een subtiel voordeel boven andere bottelvaten waar de kraan vaak aan de zijkant zit, zodat er altijd een laag bier achterblijft.



Hans van Neijenhoff bracht een handzame variant mee van de flessenwasser van Erik. Hetzelfde basisprincipe (fles omgekeerd op spuitpijpje) maar andere spuitmondjes (dichtgeknepen pijpje in plaats van dopje met gat). Drie flessen worden tegelijk gereinigd waarbij je zelf de buitenkant schoon spuit met een parallel geschakeld sproeipistool. Het geheel is zo compact dat het eenvoudig in de gootsteen past.



De meest geniale vinding (in termen van gemak en eenvoud van de constructie) is zonder meer de etiketten-plak-tegel van Theo van de Voorde. Iedereen die zelf etiketten plakt heeft het volgende ervaren: je legt een etiket ondersteboven op een stuk papier, gaat met de Pritt-stick (of andere lijm) langs de randen, en plakt het etiket zo recht mogelijk op de fles. Tot zover geen probleem, maar dan... Het tweede etiket dat je neerlegt, ligt met zijn mooie kant in de lijmresten die achtergebleven zijn naast het eerste etiket. Met elk volgend etiket wordt het probleem groter, dus dan maar elke keer een schoon onderpapier. Per te etiketteren brouwsel heb je zo (bij wijze van spreken) een heel telefoonboek nodig.

De oplossing van Theo is supersimpel. Met neme een eenvoudige badkamertegel (kleur en print geheel naar eigen voorkeur). De tegel heeft bij voorkeur licht afgeronde hoeken voor het beste resultaat. Daarop leg je het eerste etiket tegen de rand aan en hanteert dan de Pritt-stick. Het etiket wordt perfect belijmd en er komt niets naast, want de rest blijft gewoon aan de Pritt-stick zitten. Je draait het etiket vervolgens een kwartslag en lijmt de volgende rand, enzovoort. KKDWD! (kind kan de was doen)



Voor het grootschalig etiketteren had ik (JWF) een belijmingsapparaat meegebracht. Een kunststof bakje vul je met een laag vloeibare lijm (beenderlijm in poedervorm en dan opgelost in water). Door twee rollen wordt de lijm gelijkmatig verdeeld. Een etiket geleid je 'van achteren naar voren' door een gleuf, waarbij het etiket keurig belijmd wordt. Als je een flesje horizontaal vóór het apparaat legt, plak je het etiket er gelijk op. Het apparaat werkt uitstekend: ik heb er (in het eerste Leidsch Blond-jaar) duizenden grote flessen mee beplakt, en gebruik 'm nu nog steeds voor speciale edities (ander etiket voor bijzondere gelegenheid).

Het belijmingsapparaat moet je niet bij Brouwland kopen (sorry, € 154,80 is echt te duur), maar bijvoorbeeld wel bij Bockmeyer, een Duitse webshop: http://www.bockmeyer.de/produkt378_28.htm. Daar kost 'ie € 88,50 (+ verzendkosten). Nog steeds een hoop geld, maar je hebt er wel de rest van je leven zéér veel plezier van.



Als laatste demonstratie had ik (JWF) mijn ENOLMATIC vacuüm bottelapparaat meegenomen. Toegegeven: voor de gemiddelde amateurbrouwer is dit volledig 'over the top', maar ja jullie kennen mijn afwijking om alles te willen mechaniseren en automatiseren. Ik kwam dit apparaat voor het eerst tegen bij brouwerij De Schans, waar het gebruikt werd om produktiematig af te vullen!  Naar professionele begrippen is dit een zeer goedkoop en simpel afvulapparaat en de redenering van Guus Rooijen (de brouwer/eigenaar) was dan ook: als 'ie kapot gaat, koop ik gewoon een hele nieuwe.

Het apparaat werkt met een luchtpomp die een kunststof container vacuüm zuigt. Daardoor wordt een onder de vulopening geplaatste fles ook vacuüm gezogen. Die zuigt op zijn beurt het bier aan door een lange vulslang, die in het bottelvat hangt. De vulopening stel je exact in op de gewenste vulhoogte en zodra je een fles plaatst wordt 'ie automatisch gevuld.

Doordat het vullen onder vacuüm gebeurt, heb je geen last van zuurstofinslag. Je trekt overigens ook de meeste koolzuur uit je bier, dus nagisting op fles is noodzakelijk voor de juiste koolzuurdruk. Afhankelijk van het brouwsel kan er meer of minder schuimvorming optreden. Dat schuim wordt afgezogen naar de kunststof container en zakt daar weer in tot een laagje bier. Dat bier kun je gewoon teruggieten in het bottelvat als het teveel wordt. Zodra een fles vol is, verwissel je 'm voor een lege fles. De volle fles sluit je af met een kroonkurk-apparaat, en plaatst het terug in het krat. Dan ben je net op tijd om de volgende fles te wisselen. Je haalt op die manier een grote bottelsnelheid.

Ook dit bottelapparaat moet je niet bij Brouwland aanschaffen, want wederom véél te duur. De voordeligste opties vind je in Duitse webshops. Zoek met Google naar "enolmatic site:.de" en je vindt diverse sites. De voordeligste die ik kon vinden is http://www.grossmannonline.de; de Enolmatic kost daar € 267,75. Ja, dat is heel veel geld. Koop 'm daarom alleen als je geregeld grotere hoeveelheden brouwt. Als je helemaal genoeg genoeg hebt van het bottelen en eigenlijk uit armoede maar op fust wil gaan afvullen, is dit een apparaat voor jou.

Alle demonstranten veel dank voor het meebrengen van jullie spullen!

Resultaten enquête
In juli ontvingen jullie per e-mail een enquête over 'Bottelen & Zo' met daarin drie vragen over het wassen, vullen en etiketteren van flessen. We hebben daarop maar liefst 51 reacties gekregen, waarvoor onze grote dank!  Op basis daarvan zijn de demonstranten uitgenodigd. De volledige resultaten van de enquête houden jullie nog tegoed, want daar zitten nog heel wat nuttige tips en overwegingen bij. Eén frappant resultaat hebben we tijdens de clubavond al besproken. Onze vereniging is verdeeld in drie groepen: een groep die hun flessen bakken in de oven, een groep die spoelen met chemicaliën, en een groep die dat allemaal maar overbodig vindt. Tijdens een geanimeerde discussie kwamen we niet tot een eindconclussie. Ik wil daarom een paar professionals vragen naar hun bacteriologisch oordeel. Meer daarover in een volgend clubblad.