De refractometer

Regelmatig komt de vraag weer langs: Hoe kan het dat mijn eind-sg zo hoog is. Hoe hoog dan? 1035.

Als je vergisting boven de 1025 al stopt, is er ergens iets flink fout (of je had een extreem hoog begin-sg). Maar soms is het dan niet de vergisting die fout is gegaan. Regelmatig blijkt dat de brouwer het eind-sg gemeten had met een refractometer.

Dat kan natuurlijk prima, een refractometer is een prachtig instrument. Maar het werkt nu eenmaal heel anders dan een hydrometer (het bekende dobbertje om je sg te meten).

Hoe werkt een refractometer eigenlijk?

Een hydrometer meet met de Wet van Archimedes de soortelijke massa van de vloeistof. Archimedes ontdekte dat de opwaartse kracht op een voorwerp die in de vloeistof is gedompeld, gelijk is aan het gewicht van de verplaatste vloeistof. Aldus duwt de vloeistof de hydrometer omhoog, en op de schaalverdeling kun je zien hoeveel (en dus wat het soortellijk gewicht van je vloeistof is).

Een refractometer werkt totaal anders. Licht dat door een vloeistof gaat, wordt gebroken. We kennen allemaal het verschijnsel van een stok die in het water een knik lijkt te hebben.

Een refractometer meet hoe sterk het licht gebroken wordt, en dit is afhankelijk van hoe zuiver het water is. Elke stof die gemengd of opgelost zit in de vloeistof heeft hier invloed op. Voor de vergisting zit er vooral heel veel suiker in de vloeistof, en een beetje hopolie en nog wat andere stoffen. Maar het is vooral de suiker die de brekingsindex beïnvloedt. De refractometer meet keurig een waarde die zeer sterk lijkt op die van de hydrometer. Als je refractometer in Brix werkt, kun je als vuistregel aanhouden dat het s.g. (in gram/liter) gelijk is aan 1000 + 4 * de Brix waarde. Voor preciezere formules moet je even googlen, maar dit klopt vrij goed.

Ná de vergisting is het een heel ander verhaal. Inmiddels is er ook veel alcohol gevormd, en die heeft veel meer invloed op de lichtbreking dan op het soortelijk gewicht. Wat je dus met een refractometer meet wijkt sterk af van wat je met een hydrometer meet. Door de alcohol is je waarde veel te hoog!

Een voorbeeldje

Stel je hebt een begin-sg van 1064. Je leest dit af op zowel de hydrometer als op de refractometer, of als deze in Brix werkt zie je ongeveer 16 Brix. Nadat alles goed is uitgegist, meet je met de hydrometer 1015. Een mooi resultaat.

Als je nu echter met een refractometer gaat meten, zie je een heel andere waarde van wel 8.8 Brix of 1033 g/l. Dit komt zoals uitgelegd door de invloed de alcohol.

Wat nu?

De meeste brouwsoftware kan refractometerwaarden omrekenen naar het werkelijke eind-sg zoals dat uit een hydrometer zou komen. Let daarbij goed op of je het invult bij waarden VOOR de vergisting of bij waarden NA de vergisting. Om die laatste te berekenen is het begin SG ook nodig.

Zelf heb ik een pagina gemaakt waar je het alcoholgehalte (en andere gegevens) van je bier kunt berekenen, je kunt daar in Brix invoeren of in gram/liter. De pagina gaat er vanuit dat als je in Gram/Liter invoert, dat je de meting dan met een hydrometer hebt gedaan. Als je in Brix werkt, dien je beide waarden in Brix in te voeren (dus niet je begin-SG in g/l en je eind-sg in Brix!). Zie http://www.gerstenat.nl/soortelijk.gewicht.

In het algemeen geldt dat iets wat omrekent vanuit één brix waarde, meestal alleen werkt voor je begin-sg. Als je het eind-sg wilt berekenen heb je twee waarden nodig. Sommig brouwers werken daarom voor alle zekerheid maar gewoon met een hydrometer.

Kan de refractometer dan weg? Zeker niet! Zoals uitgelegd kun je er prima mee werken als je weet wat je doet. Maar het is ook een prachtig instrument om de ontwikkeling van je s.g. tijdens het brouwen in de gaten te houden (het s.g. vlak voor het koken bijvoorbeeld). Want een hydrometer werkt weer helemaal niet goed voor warme vloeistoffen, en omdat je maar een druppeltje nodig hebt bij een refractometer, is dat heel snel afgekoeld!

Geniet van het brouwen en van je eigen bier!