Terug naar overzicht | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Van Wort tot Kunst |
tww november 2023 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Door: Theo van Eijden | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De intrigerende rol van pellicles in bierHet Noodlot heeft bij Huize Van Eijden toegeslagen, zie foto. En nu ik hiermee te maken heb, dwingt dit fenomeen me tot een diepgaand onderzoek naar de smerigheid die op mijn bier aanwezig is. Het begon als een soort miniatuurijsschotsen en -belletjes en is inmiddels uitgegroeid tot bijzonder ‘landschap’. Een pellicle is een dunne film, ook wel ‘velum’ genoemd, die kan ontstaan aan het oppervlak van een fermentatieproces. Dit gebeurt wanneer bepaalde soorten gisten en bacteriën aanwezig zijn en er zuurstof beschikbaar is. Een pellicle kan wit, gebroken wit of helder zijn en heeft over het algemeen een poederige, wasachtige of slijmerige uitstraling, vaak met belletjes of rimpels, maar nooit pluizig of harig. Het is belangrijk om een pellicle niet te verwarren met schimmel, kraüsen, ‘gistvlotten’ of films van oliën. Pellicles kunnen worden gevormd door verschillende wilde gisten en bacteriën. Daarom is het op basis van uiterlijke kenmerken niet mogelijk om precies te bepalen welke micro-organismen aanwezig zijn. Voor een nauwkeurige identificatie moeten microbiologische tests worden uitgevoerd; voor de gemiddelde thuisbrouwer is dat dus onmogelijk. Aangezien commerciële stammen van brouwersgist die worden gebruikt voor bier en wijn doorgaans geen pellicle vormen (met uitzondering van sherry/floragist en mogelijk WLP644), wordt de aanwezigheid van een pellicle vaak beschouwd als een teken van besmetting. Pelliclevorming is daarentegen normaal in fermentatieprocessen met wilde micro-organismen of niet-Saccharomyces culturen zoals Brettanomyces. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen in gemengde fermentatiebieren, kombucha, azijn en wijnen, cider en hydromelen met Brettanomyces of ongepasteuriseerde grondstoffen zoals fruit of honing. De aanwezigheid van een pellicle in deze producten geeft alleen aan dat er micro-organismen aanwezig zijn en zegt niets over de kwaliteit of voortgang van de fermentatie. Bier dat met opzet een pellicle ontwikkelt wordt vaak geassocieerd met zogenaamde ‘wilde’ of gemengde fermentatiebieren. Enkele voorbeelden van bierstijlen die met pellicle worden gebrouwen, zijn onder andere:
Het is belangrijk op te merken dat niet alle brouwers pellicles opzettelijk cultiveren, en dat het verschijnen van een pellicle soms duidt op ongewenste besmetting in het brouwproces. Pellicles worden echter actief gezocht en gewaardeerd in de hierboven genoemde stijlen van bier en ze dragen bij aan de complexiteit en smaak van het eindproduct. Pellicles kunnen verschillende effecten hebben op de smaak van bier, afhankelijk van de micro-organismen die betrokken zijn en de omstandigheden van de fermentatie. Hier zijn enkele mogelijke invloeden van pellicles op de smaak van bier:
Het is belangrijk op te merken dat pellicles vaak gewenst zijn bij de productie van bepaalde bierstijlen, zoals zure bieren, geuze en sommige Belgische ales. Brouwers die streven naar consistente smaakprofielen moeten echter voorzichtig zijn met pelliclevorming, omdat deze de smaak van bier in onverwachte richtingen kan sturen. Als je bier besmet is met een pellicle en je de smaak niet waardeert, kan het raadzaam zijn om het brouwsel weg te gooien om verdere besmetting te voorkomen. Er zijn verschillende soorten pellicles, en deze kunnen verschillende namen hebben op basis van hun samenstelling, uiterlijk en de specifieke micro-organismen die betrokken zijn. Hier zijn enkele voorbeelden:
De naamgeving kan variëren, afhankelijk van de context en de specifieke micro-organismen die betrokken zijn bij de pelliclevorming. Het is belangrijk om te begrijpen welke micro-organismen in een pellicle aanwezig zijn, omdat dit van invloed kan zijn op de smaak en kwaliteit van het eindproduct. Omdat kaam en pellicle vaak met elkaar verward worden, hier nog even een opsomming van de verschillen tussen beide besmettingen. Kahm-gist (kaam)
Pellicle
Het belangrijkste verschil is dus dat kahm-gist meestal duidt op bederf, terwijl een pellicle doorgaans als een normaal verschijnsel wordt beschouwd bij gecontroleerde fermentaties met wilde micro-organismen. Als je twijfelt over wat je ziet op het oppervlak van je fermentatie, is microbiologische analyse de meest betrouwbare manier om het te identificeren en te bepalen of het product nog veilig is om te consumeren. Er bestaan enkele misvattingen over pellicles, zoals de overtuiging dat brouwersgist pellicles kan vormen, dat White Labs WLP644 een pellicle vormt, of dat je van onder een pellicle kunt overhevelen om besmetting te verwijderen. Het is belangrijk te begrijpen dat pellicles niet altijd worden gevormd en dat besmetting zich in de hele vloeistof kan bevinden. MythesBrouwersgist kan een pellicle vormenWaarheid: Met uitzondering van sherry (flor) gist, kan het dat niet. Deze mythe komt voort uit brouwers die herhaaldelijk met besmettingsproblemen te maken hebben gehad. In werkelijkheid is een pellicle absoluut gecreëerd door wilde micro-organismen die op de een of andere manier in het bier of de wijn zijn geïntroduceerd, tenzij je een gist gebruikt die bekend staat om het vormen van een pellicle. We hebben onderzoek gedaan bij enkele grote gistlabs om te verifiëren of hun stammen pellicles kunnen vormen:
White Labs WLP644 vormt een pellicleWaarheid: White Labs zegt dat WLP644 Saccharomyces ‘Bruxellensis’ Trois mogelijk een pellicle kan vormen, maar geeft geen details over de omstandigheden waaronder dit kan gebeuren. Er zijn echter geen recent bevestigde meldingen van pelliclevorming met deze stam. Daarom is het verstandig om elke significante pelliclevorming bij het gebruik van een WLP644-cultuur te beschouwen als waarschijnlijke besmetting. Je kunt van onder een pellicle overhevelen om de besmetting te verwijderenWaarheid: Besmettende micro-organismen zijn aanwezig in de hele vloeistof. Het is algemeen bekend dat micro-organismen zoals Brettanomyces, Lactobacillus en Pediococcus kunnen groeien uit flessen met commerciële gemengde fermentatiebieren, zelfs als er duidelijk geen pellicle in de flessen is geplaatst. Alle wilde micro-organismen (bijvoorbeeld verontreinigingen) vormen een pellicleWaarheid: Niet alle wilde mengsels van gist en bacteriën vormen pellicles. Dit is eenvoudig aan te tonen door degenen onder ons die herhaaldelijk (opzettelijk) wilde culturen vastleggen. De genen die pelliclevorming veroorzaken, worden niet altijd geactiveerd, zelfs als ze aanwezig zijn. OmstandighedenDe snelheid waarmee een pelliclebesmetting zich manifesteert, kan variëren en is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de specifieke micro-organismen die betrokken zijn, de omgevingsomstandigheden en de samenstelling van de vloeistof waarin de fermentatie plaatsvindt. Over het algemeen zijn hier enkele punten om te overwegen:
Over het algemeen kan pelliclevorming binnen enkele dagen tot enkele weken optreden, afhankelijk van de omstandigheden. Als je merkt dat een pellicle begint te vormen in je brouwsel en je wilt dit voorkomen, kun je overwegen om zuurstofblootstelling te minimaliseren, de temperatuur te verlagen en de pH aan te passen. Het is echter belangrijk op te merken dat pellicles vaak onschadelijk zijn en in sommige gevallen gewenst, zoals bij de productie van geuze en bepaalde zure bieren. PellicletestAls je niet zeker weet of een onbekende film een pellicle is, kun je een wat we een ‘Geforceerde pellicletest’ noemen uitvoeren en dit is eenvoudig:
Als je nog steeds niet zeker bent, laat het dan nog enkele dagen ongestoord staan en controleer opnieuw. Elke pluizige of harige groei is schimmel. Deze test is gebaseerd op het feit dat blootstelling aan zuurstof doorgaans pelliclevorming stimuleert. Voorkomen van pelliclebesmetting
Houd er rekening mee dat ondanks je beste inspanningen, pellicles soms nog steeds kunnen optreden, vooral als je doelbewust wilde gisten gebruikt. In dergelijke gevallen is het belangrijk om te begrijpen dat niet alle pellicles schadelij en sommige zelfs gewenst kunnen zijn, afhankelijk van wat je aan het fermenteren bent. Het is altijd goed om de micro-organismen te identificeren om de kwaliteit van je eindproduct te beoordelen. Als je bier besmet is met een pellicle, zijn er een paar stappen die je kunt overwegen, afhankelijk van je doel en smaakvoorkeuren:
Het is belangrijk op te merken dat pellicles niet per definitie schadelijk zijn. Sommige bieren, zoals lambiek en andere zuur- of gemengd-gegiste bieren, worden met opzet blootgesteld aan wilde gisten om complexe smaken te ontwikkelen. Als je geïnteresseerd bent in experimenteren met dit soort bieren, zou je kunnen proberen de besmetting te behouden en de evolutie ervan te volgen. Uiteindelijk is de beste aanpak afhankelijk van je persoonlijke smaak, je doelen en of je bereid bent te experimenteren. Wat je ook beslist, zorg ervoor dat je je brouwapparatuur goed schoonmaakt om verdere besmettingen te voorkomen bij toekomstige brouwsels. Als je bier besmet is met een pellicle, is het belangrijk om speciale maatregelen te nemen met betrekking tot je brouwinstallatie om verdere besmettingen in de toekomst te voorkomen. Hier zijn enkele stappen die je kunt overwegen:
Het ontsmetten van brouwapparatuur vereist effectieve desinfectiemiddelen en een grondige procedure. Hier zijn enkele veelgebruikte desinfectiemethoden en −middelen:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Terug naar overzicht |